Mensubu bulunmakla iftihar ettiğimiz İslâm dini, üç şeyden meydana gelmiştir: İman, vazife ve ahlâk. Bunlar, mahiyet itiba­riyle, birbirinden ayrı gibi görünseler de aslın­da bir bütünü meydana getiren üç ayrı unsur gibidir.

İman olmadan vazifenin, vazife olmadan ahlâkın bir değeri yoktur. Bizden bunların hepsi birden istenilmektedir.

İman, kalbe; vazife, vücuda mahsustur. Ahlak ise, ruhta yerleşen bir seciye ve huy­dur.

Ahlâk; gerek yaratılışta, gerekse sonradan eğitim yolu ile kazanılan, ruhî hallere verilen bir isimdir.

Ahlâk âlemin nizamına, Âdem’in kemâline hizmet eder.

Ahlâk, iman ağacının en tatlı meyvesi mü­minin âhiret sermayesidir.

Ahlâk, îmanla dolmuş bir kalbin, faziletle doymuş bir ruhun dıştaki tezahürüdür.

Makbul bir ahlâkın isfâmî esaslara uygun olması şarttır. İslâmiyet’ten ayrı bir ahlâk, türerse de üreyemez. İman bulunmadan ahlâk olacağını iddia, güneş doğmadan gündüz olacağını söylemek kadar gülünç olur. Köksüz bir ağacın yaşaması, temelsiz binanın ayakta dur­ması nasıl kabil değilse, iman temeline ve İslâm köküne istinat etmeyen ahlâk da uzun ömürlü olamaz.

Koparılmış çiçekler, suyun içinde ıslatılsa bile ancak birkaç gün dayanır, daha sonra pörsümeye başlar. Değerini İslâm'dan ve fer­ini imandan atmayan bir ahlâk da solup bozul­maya mahkûmdur.

Gücünü, iman denilen muharrik kuvvetten alan; yönünü, Hz. Muhammed’in sünnet pusulasıyle tayin eden ahlâka, "güzel huylar" adı verilmektedir

Nefsin tahriki, şeytanın teşviki ile kazanılan alışkanlıklara ise çirkin huylar denilmekte­dir.

Dinin getirdiği ahlâk, vahye dayandığı için asırlarca payidar olmuştur. Halkın dinî bağları gevşemedikçe ahlâkı da ebediyyen ayakta du­racaktır. Akla dayanan ahlâkta yanılma çok ve yaşama ümidi yoktur.

Ahlâk, maddeci görüşün zannettiği gibi, beşerin kendi düşüncesine değil, Allah'ın emirlerine ve vahye dayanır. Din fazileti emre­der. Dinsiz kimsenin, fazileti ve ahlâk anlayışı olamaz. Peygamber Efendimiz bir hadis- i şeriflerinde:

"Hayırlılarınız ahlâkça en güzel olanınızdır" buyurmaktadırlar.

Ahlâk, imanın ayrılmaz bir lâzımıdır. İmandan ayrı bir ahlâk olamaz, ahlâk olmadan iman kemâl bulamaz. İbadetlerini yapan bir mü'min, güzel ahlâka da sahip olursa devamlı namaz kılıp her gün oruç tutan kimse gibi ecre nail olur.

Bir hadisi şerifte şöyle buyurulmaktadır: "Allah kerimdir. Kerem sahibini ve ahlâ­kın yüksek olanını muhakkak sever. Kötü ah­lâktan da hoşlanmaz."

Güzel huyun ölçüsü; güler yüzlü, tatlı söz­lü, yumuşak huylu ve ağır başlı olmaktır. Bun­lar hangi Müslüman'da toplanırsa, o güzel ah­lâka sahip sayılır.

Kıyamet günü mü'minin mizanında en ağır basacak şey güzel huyunun ecridir. O gün, Peygamber Efendimizin himayesinde ve yakı­nında bulunacak bahtiyarlar, güzel ahlâk sahibleridir. Bir insan, dünyada iken Resûlüllah'-ın yolunda yürümüş ve onun huyunu ahlâk edinmişse ebedî hayatta onun yakınında ola­caktır. Zira kişi sevdiği ile beraberdir.

Mücessem bir ahlâkın sahibi bulunan Resûl-i Ekrem Efendimiz şöyle duâ ederlerdi: “Ya Allah, senden sıhhat, iffet, emânet ve bir de güzel huy isterim”

Maddî ve manevî güzelliklerin tamamına sahib bulunan peygamberimiz, aynada müba­rek yüzüne baktığı zaman "Ya Allah, beni gü­zel yarattığın gibi ahlâk'ımı da güzelleştir" buyururlardı.

Pazardaki ihtikâr, mahkemede söylenen yalan, komşu malına ve ırzına tecâvüz, umûmi helâların duvarlarını kirleten müstehcen çizgi ve yazılar, bir milletin ahlâk sükûtunun acı ve açık belgeleridir.

Kalbdeki iman; kemâl derecesine yüksele­rek göze perde olup harama baktırmazsa, elle­re bağ olup kötülüğe uzandırmazsa, ayaklara zincir vurup fena yollarda gezdirmezse; yüzün hayâ perdesi, vicdanın sızısı, yüreğin merha­meti olursa, ahlâk kemâle ulaşmış olur.

Güzel ahlâkın devamı için en çok dikkat gösterilecek husus, öfkelenmemektir. Altının ayarı mihenk taşında, insanın kaç ayarlık Müslüman olduğu da öfkelendiği zaman belli olur. Kızmamak, güzel huyda muvaffak olma­nın ilk ve son şartıdır.

Ağaçları aşılamak ve hayvanları terbiye et­mek suretiyle ıslah nasıl mümkün ise, ahlâkı güzelleştirmek de kabildir. İnsan dünyaya gel­diği zaman yalan bilmez, dedikodu yapmaz, harama el uzatmazdı. Bunları hep sonradan öğrendi ve itiyat haline getirdi. Yaratılışı ile il­gili olmayan bu gibi şeylerin terk edilmesi mümkün olduğu için ahlâkımızı güzelleştir­mekle emrolunmuşuz.

Hutbemize birkaç hadis- i şerif meâliyle son verelim:

"Nerede olursan ol, Allah'tan kork! Bir kötülüğün peşinden onu giderecek iyilik yap. İnsanlara güzel ahlâk ile muamele et."

"Ben ancak güzel ahlâkı tamamlamak için peygamber olarak gönderildim."

"Ahlâk güzellikleri cennet işlerindendir.'