Konuğumuz okuyucularımızın yakından tanıdığı Hamdi MERT... Sayın Mert şu anda Üniversite Mütevelli Heyet Başkanlığı “Yayınlar Genel Müdürü”... Yönettiği birimlerle sisteme yayınlar üretiyor. İlk sorumuz şöyle:

*Sayın Mert! Siz uzun bir süre Diyanet İşleri Başkanı Yardımcılığı yaptınız. Nereden aklınıza geldi bu yayıncılık?

Benim asıl branşım, hobim yayıncılık... Diyanette iken de öyle idi... Diyanet yayınları uzun süre bana bağlı kaldı... Bugün hâlâ neşredilmekte olan Diyanet Aylık Dergi’nin kurucusu, ilk Genel Yayın Yönetmeni benim. Tercüman Gazetesi’nde 10 yıl süreyle “Cuma Sohbeti” adı ile köşe yazıları yazdım. Basılmış 5 ayrı kitabım mevcut. Böyle olunca, emekli olduktan sonraki meşguliyetim de yayıncılık olmalıydı. Öyle oldu...

*Yayıncılık olunca da, Ahmet Yesevi sisteminde, Ahmet Yesevi adına olmalıydı mı demek istiyorsunuz?

Aynen öyle... davet aldım. Onur duydum. Sayın Namık Kemal ZEYBEK’in başında bulunduğu sistem içerisinde, verimli olacağımı düşündüm.

*Öyleyse, konumuzla ilgili ilk sorumu şöyle sorayım: Niçin Ahmet Yesevi? Sistemin adında, niçin bu misyon tercih edildi? Üniversiteye, kurulan vakıf ve birimlere hep “Ahmet Yesevi” adı verilmiş, niçin?

Bu çok yerinde soruyu 3 başlık altında cevaplandırmak mümkün: Niçin Ahmet Yesevi?!

TÜRKÇE ŞİİR GELENEĞİ

11. yüzyıl sonları ile 12. Yüzyıl başlarında, yani Ahmet Yesevi’nin bir ergin kişi olarak yaşadığı yıllarda, Türk okumuş ve aydınları edebiyat edebiyat dili olarak Farsça ve Arapça’ya yönelmişlerdi. Demek ki Sayın İlhan, bizim aydınımızın kendi öz kültüründen kaçması bugüne mahsus değiil. Bu hastalık geçmişte de varmış.

Müslümanlığa yeni girmeye devam eden yerleşmiş ve göçebe geniş halk kitleleri ise Farsça ve Arapça bilmiyorlardı.

Ahmet Yesevi, bir yetkin, ergin, aydın kişi olarak Farsça ve Arapçayı çok iyi bilmesine rağmen halka yöneldi, halkın dili ile konuştu. Geniş halk kitlelerinin anlayacağı sade Türkçe ile “Hikmet” denilen deyişlerini, şiirlerini inşad etti, söyleyip yazdı.

Türkçe ile şiir yazılamayacağını söyleyen, hatta kendisini ayıplayan o devrin aydınlarına ise aldırmadı... İslamiyet’in, yaşanan hayata dair insanî, ahlâkî pratiklerini kendine ait sade ifadelerle biteviye söyledi. Öyle ki, evlerde, sofalarda, sohbetlerde, pazarlarda, dergâhlarda, mescidlerde, ordugâhlarda, hângâh ve kervansaraylarda O’nun yüzlerce, binlerce beyti yazılır, okunur, söylenir; gereğince edilir, işlenir oldu... 10 binlere ulaştığı söylenen öğrencileri O’nun “Hikmet”lerini köylere, şehirlere, mezralara, kışlak ve yaylaklara taşıdılar. Bu şiirler, deyişler, öğütler, hikmetli sözler olarak özdeyişler halinde Türk ordularının gittiği heryere ulaştı. Bu sebeple, ölümünden sonra da Türkçe deyiş, şiir söyleme gele­neği O'nun “Hikmet”lerinden esinlenen yeni ergin kişilerce devam ettirildi. Hacı Bektaş Veli’ler, Yunus Emre’ler, Hacı Bayram’lar, O’nun erginlik ve ermişlikte de; şiir, deyiş ve tebliğde de takipçileri oldular. Bu sebeple biz. Türkçenin bir edebiyat ve şi­ir dili olmasını Ahmet Yesevi'ye borçluyuz.

GÖÇEBE TÜRKLERİ, TÜRK KÜLTÜRÜ ETRAFINDA BİRLEŞTİRDİ

Ahmet Yesevi'nin bir diğer hizmeti de şu: Göçebe, gezgin Türk topluluklarını şiirleriyle, va'zlarıyla, hikmetli deyişleriyle Türk kültürü ekseninde bütünleşirdi.

Ahmet Yesevi, ilk Türk mutasavvıfıdır. O'nun şiir, deyiş ve hikmet dolu sözleri, gerçekte aslından saptırılmamış, saf, arı-duru Müslümanlığın, pratiğe dönük terennümü idi.

"Göçebe" Türk topluluklarının "yerleşik" hayata geçtikleri ve kitleler halinde İslâmiyete girmeye devam ettikleri bir dönemde, O'nun İslâmiyet'in bütünleştirici esaslarını, bağlayıcı, pratik ilke­ler olarak toplumun en uç kesimlerine kadar yaygınlaştırması, yeni arayışlar içerisindeki geniş kitleleri, tek kültür odağında bütünleştirdi. O dönemin şartların­da bu gerekli idi ve bunu işte Ah­met Yesevi yaptı.

Sadece Maveraünnehir değil, Anadolu'da, Rumeli'de ve Balkanlar'da Türk varlığının yerleş­mesinde, yerlileşmesinde ve kökleşmesinde en büyük hisse Ahmet Yesevi ve takipçilerinindir. Osmanlı Devleti’nin manevî kurucuları olan Şeyh Edebali'ler, Hacı Bektaş Velîler, Geyikli Babalar, O'nun temsilcileri ve takipçileridirler.

Hacı Bektaş-ı Veli'yi, Sarı Saltuk'u düşününüz... Ahmet Yesevi’nin "Diyarı Rum" denilen ve yeni fethedilmekte olan Anado­lu'ya, el verip gönderdiği Hacı Bektaş Velî, Osmanlı Ordularının manevî yetiştiricisi oldu. O'nun aynı amaçla Balkanlar'a gönderdiği Sarı Saltuk, müslümanlığı Doğu Avrupa'da ve Balkan ülkelerinde kökleştiren gönü eri idi.

Prof. Dr. F. Köprülü'nün "Kolonizatör Türk Dervişleri'' deyi­miyle dillendirdiği bu din/bilim kadroları, Türk ordularının ma­nevî öncüleri oldular. Ordular bir bölgeye girmeden evvel o bölge­yi fethe hazırladılar; fetihten son­ra ise bu bölge toplumlarına, gir­dikleri yeni kültürü özümsetecek öğreticiler; kültür taşıyıcıları oldu­lar.

Tarihimizi, tarihimizin bu has­sas dönemlerini hatırlayınız: XI. yüzyıldan itibaren Batıya yöne­len uzun seferin bu manevî rehberleri “ahî” adını almışlar; aile hayatına, toplum hayatına, alış­veriş ve ticarete ahlâk ve disiplin getiren ahlâk savaşçıları olmuş­lardır. İş bölümü gereği kadınla­rın aydınlanması yolunda gayret eden "bâcıyan" da bu gönül di­siplininin ürünü. Boş arazileri yeşertmek ve canlandırmak, yolla­rın güvenliğini sağlamak, gönül­lerde inanç, zihinlerde bilgi ışığı­nı çakmak; bu "gazi"lerin, “ahî”lerin, “bacı”ların kısaca gönül adamlarının gönüllü işi ol­muştur.

Sayın İlhan, iddia ile söylüyo­rum; bugün Otaasya’dan-Kafkaslar’a, Doğu Türkistan'dan-Kazakistan'a, Anadolu'dan-Balkanlara Türk toplulukları arasında varolan dil ve kültür bütünlüğü­nü, tartışmasız Ahmet Yesevi temelinde odaklaşan bu gönül er­lerine borçluyuz. Kısaca bugünümüzü onlara borçluyuz.

EHLİ SÜNNET’İ, O TEMSİL ETTİ

O'nun belki de öncekiler kadar ­önemli bir himmeti de, Müslümanlığı yorumu... Ahmet Yesevi, Kur'an ve sünnet temeline daya­lı, saptırılmamış arı-duru müslümanlığın Türk kültürü ile bütünleşmiş yorumunun ilk temsilcisidir. Bazı yazar ve düşünürler ta­rafından doğru veya yanlış, “Türk Müslümanlığı” deyimiyle ifade edilen bu yorum, gerçekte İslâmiyet'in evrensel yorumudur.

İslâmiyet’i bir kabile, aşiret, bölge, kıta, hatta küre dini olmaktan ötelere taşıyan bu anlayışa göre;

İman ve ibadet şekilde, görü­nüşte kalmamalı; kişinin ve top­lumun pratik hayatına ve ahlâkı­na yansımalıdır. Pratik hayata aksetmeyen inanç ve ibadetin kişisel hayatı ve toplum hayatını yüceltici bir fonksiyonu yoktur. Allah yanında fazilet ve makbuliyeti de yoktur.

Kişinin Müslümanlığı riyasız, maddî menfaat gözetmeyen müslümanlık olmalıdır. Gündelik siyasetten, ticaretten, maddî-manevî kişisel çıkardan azâde bu içtenlikti müslümanlık, Kur'an ifadesiyle “ihlâs” adını alır. İhlâssız ibadet, cansız, ruhsuz ceset gibidir.

"İnsan sevgisi", "insana hiz­met", İslâmiyet'in emridir. Zira insan, Yaradan’ın yeryüzündeki temsilcisi ve O'nun kuvvelerinin bir özetidir. İslâmiyet'in amacı, insanın huzur ve mutluluğudur.

Dil, din, renk, cinsiyet farkı gö­zetmeksizin tüm insanlara, tatlı dil, güleryüz ve hoşgörü ile yak­laşmak Hz. Peygamberin tebli­ğine muhatap olma müşterekliği­nin gereğidir. O, bu gerçeği "Sünnet imiş kâfir de olsa insanı incitme. Katı kalpli ve kalp incitici olanlardan Allah şikayetçidir" diye ifade eder.

Sayın İlhan, bunlar, Ahmet Yesevi’nin İslâmiyet'in temel esas­larından anladıkları ve yorumla­rı... Dahası, bunları, hayatında bizzat uyguladığı gibi, sayılan 10 binlerle ifade edilen talebelerini, gezgin Türk boyları arasına gön­dererek, Türk topluluklarını aynı İslâmiyet anlayışında; İslâmi­yet'in sağlıklı yorumunda birleş­tirdi, bütünleştirdi. Anadolu'nun Türkleşmesinde - Müslümanlaşmasında Türk kültürünün Balkanları aşarak Orta Avrupa'ya kadar yayılmasında Ahmet Ye­sevi takipçilerinin yani aynı üslûp ve misyonun rolü var... Şimdi so­runuzun cevabına geliyorum. Ni­çin Ahmet Yesevi?.. İşte bunun için! Bu üslûba, bu yoruma bu­gün de aynı şekilde, belki de da­ha çok muhtacız. O'nun adı hep öne çıkarılmalı; O'nun tebliğleri hep hatırlanmalı; O'nun bugün­leri de aydınlatan ışığı hep izlen­melidir diye düşünürüm.