(Tabiata ve onun keşfine yönelmek güzel... Ama asıl hüner, insana ve onun meçhullerine yönelmektir. Bu yapıldığında, asıl medeniyetin madde-mana müşterekliğinde olduğu anlaşılacaktır.)

İnsanın bilinen yanı C. Hakkın yarattıklarının en şereflisi olduğu. Semavî din­lerin bildirdiği bu: İnsan en üstün varlık. Zira o akıl taşıyor. Onunla doğruyu, doğru ol­mayandan ayırabiliyor... İrade ediyor, karar veriyor. İcad ediyor, keşfediyor, görüyor, biliyor, seviyor.

Akıl yanında bazan onu örten duyguları da var. Tutkuları, aşkı, hırsı. O'nun bilinmeyen yanı, işte bu görünmeyenleri.

Terbiye sistemleri insanın bu görünmeyen yanı ile meşgul. Akıl bir yandan bilmek ister, diğer yandan keşfetmek. O'nun malzemesi bilgi. İnsan, bütün bilgileri, ilimleri / bilimle­ri öğrenmeye müsait olarak yaratılmış. Baka­ra Suresi'nin 31. ayetinde ifade buyrulan bu­dur. İnsanın mutluluğu yaradılışında mevcut bu istidadı geliştirmesi ile mümkündür. Bil­meye sınır yok. İlk insan Hz. Adem' den itiba­ren gördüğünü, dokunduğunu, duyduğunu, tattığını, hissettiğini öğrenen insan hep yeni bilgiler peşinde koştu. Öğrendiklerini bilgi dağarcığına koydukça henüz görmediğine, dokunmadığına, duymadığına, tatmadığına koştu. Tabiat ve kâinatın keşfi böyle gerçek­leşti. Tabiat bilimleri böyle gelişti.

Şimdilerde insanlık, bilinenleri bırakıp, bi­linmeyenlerin peşine daha çok yoğunlaşmış görünüyor. "Gidemediğin yer senin değildir"e paralel "ulaşamadığın bilgi senin değil­dir" yarışına girmiş bulunuyor. "Bilgi tekno­lojileri" akıl almaz bir hızla gelişiyor. Buna bağlı olarak bilgi algı-vergi ve kalkınma modelleri de..

Keşfedici akıl ve onun ürünü olan bilim insanı bir yandan kalkınmanın, üretimin aracı olmaktan çıkarıp objesi ve hedefi yaparken, diğer yandan bilimi insanın mutluluğuna tah­sis ediyor. Hayat böylece kolaylaşıyor. Bir yandan kitaplık, ansiklopedilik, kütüphanelik bilgiler tüy kadar hafif disketlere ve bir kütüphanelik bilgi insan cebine sığdırılır hale gelirken, diğer yandan geleneksel metod, kurum ve oluşumlar da buna paralel olarak de­ğişiyor. Yarın çocuklarımızın bugünlere ba­kıp, "Ne şanssız günlermiş!" diye bize acıya­caklarından şüpheniz olmasın. Bugünlere yukarıdan bakıp bilgi yüklemek için kâğıt imâl etmek, matbaalar kurmak, kitaplar basmak, kütüphaneler oluşturmak zorunda kalışımıza şaşıracaklar ve belki de bize acıyacaklar.

Böyle giderse bir dönem sonra kendi çocuk ve torunları da belli ki onlara acıyacaklar. Bu­gün bizim için henüz lüks görünen bilgisayar, disket bunlara bilgi yükleme ve arşivleme tekniği onlar için iptidaî metotlar olarak kala­cak. Nitekim insan beyninin frekanslarına girme ümit ve çabaları bugünden başladı. Bilim gelişiyor. Tabiattan saf olarak alınan ve insan tarafından üretilen veriler bir düğmelik emekle bir anda binlerce, onbinlerce tahlil ve sentezden geçerek önümüze hazır sonuçlar koyuyor. Onlarca, yüzlerce, binlerce insanın günlerce çalışıp hazırlayacakları sonuçlar bir düğmeye basışta hazır hale geliyor. İşte bütün bunlar Cenab-ı Hakkın kendine halife, vekil ve nâib olarak yarattığı ve kendi kudretinden -kul gücünce- ona da kattığı insanın; onun aklının eseri.

İnsan onun için yaratılmışların en üstünü.

Madalyonun gözle görülür, elle tutulur de­diğimiz fen ve tabiat bilimlerinde ulaştığı so­nuç bu. İnsan ilmi, insanı tanıma bilgisi, toplum bilim diye ifade edilebilecek sosyal bi­limlerde ise fen bilimlerindeki seviyeden da­ha gerilerdeyiz. Halbuki insanı diğer varlıkla­rın en üstünü kılan nimetlerden biri akıl ise, diğerleri insanın keşif bekleyen o bilinmezle­ridir. Nefis taşımasıdır, vicdan taşımasıdır. Sevgi, duygu ve tutkularıdır. Kâinat kadar büyük, okyanuslar kadar dolu bilinçaltıdır. İnsanın ve insanlığın mutluluğuna giden yol, bu bilinmezlerin tatmin ve terbiye edilmesin­dedir. Öyleyse problemlerimizin kaynağı sos­yal bilimlerdeki geriliğimizdir. İnsanlığın bi­linmeyen bu meçhullerine yönelmedikçe, in­san insanın kurdu olmaya devam edecektir. Gücü ve imkânı olanların güçsüzleri ezmesi sürecektir.

İnsana hizmet etmek, onun mutluluğunu sağlamak için kurulan oluşumlar, onu gütme ve güdüleme alışkanlıklarını sürdüreceklerdir.

Tabiata ve onun keşfine yönelmek güzel. Bugün kullandığımız, bizi medenî kılan imkânları o yönelişe borçluyuz. Ama asıl hüner, insana ve onun meçhullerine yönelmektir. Bu yapıldığı takdirde göreceksiniz, tek tek insan aklına yüklenen problemler, müşterek toplum aklı ile daha kolay çözülecektir. Bu müşterek akıl, ortak duygular, ortak anlayışlar bizi da­ha medenî kılacaktır. O zaman asıl medeniye­tin madde-mana müşterekliğinde olduğu an­laşılacaktır.

Mutlu değiliz. Zira bilinmezlerimizle baş-başayız. Alexis Carrel onun için haklıdır. İnsan, bir meçhuldür. İnsan ve insanlık bilimiyle uğraşanlara düşen hüner ise onu çözmektir.